"Spiski raj… i trochę piekła" - nowy numer kwartalnika "Tatry"

 

„Spisz nie jest spójnym regionem etnograficznym. Nie ma typowo spiskich strojów gwary budownictwa. (…) Spisz to współistnienie” – stwierdza Antoni Kroh, pisarz, etnograf, tłumacz wielu dzieł literatury czeskiej i słowackiej na język polski. On właśnie w głównym artykule naszego spiskiego bloku przedstawia niezwykłą mozaikę narodów, języków i religii, sposobów życia i gospodarowania na rozległym terenie od Dunajca po dolinę Hornadu, od Tatr i Pienin po Góry Lewockie i Słowacki Raj. Opowieść barwna, wnioski ciekawe, czasem zaskakujące.

 

Wspomniany na wstępie zapach piekielnej siarki to m.in. spór o górali spiskich. Konflikt polsko-słowacki ze znaczącym udziałem Czechów wybuchł po pierwszej wojnie światowej i wiązał się z wytyczaniem granicy między nowymi państwami, Polską i Czechosłowacją. Do dziś budzi negatywne emocje.

 

To jednak drobiazg, jeśli chodzi o akcenty infernalne, w porównaniu z całkowitą zagładą Żydów spiskich w latach drugiej wojny światowej. Bardzo dobry tekst napisali o tym Aleksandra Wojtaszek i Andrzej Spyra. Pani Wojtaszek jest rodowitą mieszkanką Frydmanu i zna temat nie tylko ze źródeł pisemnych, ale także z żywych opowieści rodzinnych i sąsiedzkich.

Źle się też kończy opowieść o Niemcach, zwanych tutaj Zipserami, którzy od średniowiecza zamieszkiwali wiele spiskich miast. Najpierw faszystowskie zaangażowanie dużej ich części, a potem wysiedlenie wszystkich z powojennej Czechosłowacji, na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej.

 

Te różne zawirowania historyczne można śledzić czytając uważnie napisy nagrobne na spiskich cmentarzach. Takiej pracy podjęła się dla „Tatr” Ludwika Włodek, autorka wydanej niedawno książki o Spiszu – Cztery sztandary, jeden adres.

 

Bogaty, jak zwykle, jest dział przyrodniczy kwartalnika. Analizujemy na podstawie tzw. twardych danych gigantyczne opady śniegu z początku stycznia tego roku i groźną powódź z lipca roku ubiegłego. Szczególnie ciekawe są relacje przyrodnicze z pierwszej ręki. Józek Bobak, pracownik Obwodu Ochronnego Kuźnice pisze o młodej łani zagryzionej przez rysia na zboczach Śpiącej Góry, tuż pod klasztorem Albertynów. Bożena Wajda z narażeniem życia fotografuje pomurniki na wapiennej skałce.

 

Mamy też w „Tatrach” ciekawą rozmowę z Rafałem Miklerem, znakomitym wspinaczem, ratownikiem TOPR, absolwentem filozofii. Warto też przeczytać wywiad z włoskim alpinistą chorym na cukrzycę, który – mimo choroby – wspina się z powodzeniem nie tylko w rodzinnych Dolomitach, ale też w Andach i Himalajach.

 

W dziale historycznym polecamy obszerny tekst o aparatach fotograficznych Mieczysława Karłowicza, artykuł o Helenie Marusarzównie, utalentowanej i pięknej narciarce oraz osobiste wspomnienie Józefa Janczego, lekarz i toprowca, o Jerzym Hajdukiewiczu.

 

To tylko niektóre spośród wielu tematów najnowszych „Tatr”. Kwartalnik można kupić w empikach i sklepach górskich w całej Polsce. Prenumeratę najłatwiej zamówić za pośrednictwem księgarni internetowej: wydawnictwa.tpn.pl, z możliwością płatności elektronicznej.

 

Redakcja

Spis treści:

ROZMAITOŚCI 6–27

 

Coraz więcej turystów (6) * Trenuj lawinowe abc (6) * Serduszko na szczytach (7) * Niedźwiadek w strumieniu (7) * Odblokować Palenicę (8) * Nowe rozwiązania (9) * Kronika Straży Parku (10) * Zaćmienie Księżyca (10) * Raptularz przewodnicki (11) * Okiem fotopułapki (11) * Nosal dla alpejczyków (12) * Trzy hektary (12) * Kodeks reklamowy (13) * Wydawnictwa docenione (14) * Miejsce pamięci (14) * Serce Zakopanego (14) * Śladem Wołochów (15) * Bacowski opłatek (15) * Chłopskie zdanie, babsko racja (16) * Transgranicznie na Kozińcu (17) * Słabość siłą (17) * Leszczyna w Krakowie (17) * Rok Władysława Hasiora w Muzeum Tatrzańskim (18) * Wspinaczkowa uczta (20) * Muzeum Tatrzańskie w „Tatrach”. Świadectwo pikantnej znajomości (21) * Niedokończony portret (22) * Ratownik odszedł za grań (24) * Pawełku, ruszam… (25) * Listy polemiki, sprostowania… Przewodnictwo: źli Słowacy i dobrzy Polacy? (26)

 

Z DRUGIEJ STRONY TATR 28–29

 

Kronika (28) * Sherpa Rallye 2018 – Martin Maličký (29)

 

WYPADKI GÓRSKIE 30–39

 

Zagubieni turyści – Adam Marasek (30) * Możesz pomóc ratować! – z Robertem Kidoniem rozmawia Daniel Giejbatow (36) * Lawinowy początek zimy – Peter Svätojánsky (38) * Śmierć tragarza (39)

 

SZKOŁA GÓRSKA 40–43

 

Górska zima – piękna, ale niebezpieczna – Tomasz Nodzyński (40)

 

NAZEWNICTWO 44–45

 

O nazwach tatrzańskich (4). Sędziwe toponimy w Reglach – Leszek Lassota (44) * Rzeka a nie Żywiec – Józef Nyka (45)

 

PRZYRODA 46–69

 

Gdzie ta jesień? – Tomasz Nodzyński (46) * Zima jak dawniej – Tomasz Nodzyński (50) * Powódź okiem sondy – Tomasz Zwijacz-Kozica, Julia Makarska, Maria Król (52) * Kopytnik – górski pieprz – Dominika Kustosz (55) * Rykowisko w śniegu i rysie pod Śpiącą Górą – Józef Bobak (58) * Kozic przybywa – Jarosław Rabiasz (61) * Pomurnik – Bożena Wajda (62) * Ratujmy dzikie i piękne (cz. 1) – Bożena Wajda (64) * Tatrzański Rezerwat Biosfery. 25 lat minęło i co dalej – Tomasz Zwijacz-Kozica (66)

 

TEMAT NUMERU 70–119

 

Spiski raj… i trochę piekła

Spisz – kraina historyczna (72) * Spisz to współistnienie – Antoni Kroh (73) * O narodach Spisza – Mikuláš Argalács (81) * Historia czytana z nagrobków – Ludwika Włodek (84) * Kadysz za sąsiada. Pamięć o Żydach na polskim Spiszu – Aleksandra Wojtaszek, Andrzej Spyra (90) * Poloniki na Spiszu – Wojciech Wilczek (96) * Szkic rozwoju przemysłu na Spiszu do roku 1918 – Mikuláš Argalács (106) * Mistrzowie w kuciu żelaza – Tomasz Rowicki (110) * Spisz okiem filmowca – z Krzysztofem Krzyżanowskim rozmawia Justyna Cząstka-Kłapyta (112) * Modrzew – Agnieszka Szymaszek (118)

 

INNE GÓRY 120–137

 

W kraju arktycznych malin – Piotr Jasieński „Szuwarek” (120) * Wulkan Lanin – Andrzej Ziarko (124) * Taternicy w Górach Księżycowych – Hubert Jarzębowski (130) * Szwajcarski Park Narodowy – Stanisław Wierzbanowski (134)

 

LUDZIE I ROZMOWY 138–151

 

Tosia w Pięciu Stawach – Wojciech Haluch (138) * Gdy góry zmieniają chorobę w sposób życia – z Marco Peruffo rozmawia Vittorino Mason (140) * Tajemnica gór – z Rafałem Miklerem rozmawia Jakub Brzosko (145)

 

REPORTAŻ 152–153

 

Na granicy światów – Jakub Brzosko (152)

 

HISTORIA 154–185

 

Aparaty Karłowicza – Zbigniew Ładygin (154) * Piękna Helena – Wojciech Szatkowski (162) * Jerzy Hajdukiewicz „Georg” – z mojej pamięci – Józef Janczy (166) * Narty w służbie leśników i myśliwych – Wojciech Gąsienica-Byrcyn (170) * El-Ge Tatra – Piotr Jasieński „Szuwarek” (174) * Narty Serbeńskiego – Piotr Jasieński „Szuwarek” (176) * Stalowe liny nad urwiskami Łomnicy – Ivan Bohuš junior (178)

 

MALARSTWO 186–189

 

Chmurne klimaty Bartka Leszczyny – Witold Huculak (186)

 

LEKTURY 190–195

 

Biografie ludzi, biografie gór – Beata Słama (190) * Zapomniane Kresy – Wojciech Wilczek (192) * „Pamiętnik PTT” – Wojciech Wilczek (194) * O zdobywaniu Tatr raz jeszcze – Maciej Krupa (195)

 

MOIM ZDANIEM 196–202

 

Świąteczny czas – Bożena Wajda (196) * Gerlach inaczej – Kuba Szpilka (197) * 7c+ RP – Zdzisław Kiszela (198) * Pocztówka znad krawędzi. Na styku czasów, zdarzeń i miejsc – Izabela Gronowska-Gajda (200) * Czekając na wiosnę. Kocham ja Karpaty. Sudety też lubię – Zbigniew Ładygin (202)

 

 

Źródło: informacja prasowa TPN